नीतिशतक 7️⃣8️⃣

                 🕎🕎नीतिशतक 7️⃣8️⃣🕎🕎

🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️

व्यालं बालमृणालतन्तुभिरसी रोढुं समुज्जृम्भते,

छत्तुं वज्रमणिं शिरीषकुसुमप्रान्तेन सन्नह्यते।

माधुर्यं मधुबिन्दुना रचयितुं क्षाराम्बुधेरीहते,

नेतुं वाञ्छति यः खलान्यथिसतां सूक्तैः सुधास्यन्दिभिः॥7॥

🇮🇳अन्वयः-य: खलान् सुधास्यन्दिभिः सूक्तैः सतां पथि नेतुं वाञ्छति, असौ बालमृणालतन्तुभिः व्यालं रोद्धं समुज्जम्भते,शिरीषकुसुमप्रान्तेन वज्रमणि छेत्तुं सन्नह्यते; मधुबिन्दुना क्षाराम्बुधैः माधुर्य रचयितुम् ईहते।

शब्दार्थ एवं व्याकरण-य: = जो व्यक्ति । खलान् = दुष्टों को  , सुधास्यन्दिभिः = अमृत वरसाने वाले। सूक्तैः = (सु + उक्तैः दीर्घ सन्धि) सुभाषितों के द्वारा। सताम् = सज्जनों के। पथि = मार्ग पर। नेतुम् = (नी + तुमुन्) ले जाने के लिए। वाञ्छति = इच्छा करता है (चाहता है)। असौ = वह (अदस् प्रथमा एकवचन)। बालमृणालतन्तुभिः = (बाला: ये मृणालाः तेषां तन्तुभिः) कोमल कमलनालों की डोरी से। व्यालम् = मदमस्त हाथी को। रोद्धम् = (रुध् + तुमुन्) रोकने के लिए। समुज्जृम्भते = (सम् + उत् + जृम्भ् + लट् लकार प्रथम पु० एकवचन) यत्न करता है। शिरीषकुसुम प्रान्तेन = (शिरीषस्य कुसुमः = शिरीषकुसुम: षष्ठी तत्पु० स० तस्य प्रान्तेन) शिरीष के फूल की नोक से। वजमणिम् = सर्वाधिक कठोर मणि को। छेत्तुम् = (Vछिद् + तुमुन्) बींधने के लिए। सन्नह्यते = उद्यत होता है। मधुबिन्दुना: = शहद की एक बूंद से। क्षाराम्बुधः = खारे समुद्र में। माधुर्यम् = मिठास। रचयितुम् = पैदा करने की। ईहते. = इच्छा करता है।

🇮🇳हिन्दी-अनुवाद- भर्तृहरि जी कहते हैं कि जो व्यक्ति दुष्टों को अपने अमृत टपकाने वाले सद्वचनों से सज्जनों के मार्ग पर चलाना चाहता है; मानो वह कोमल कमलनाल के तन्तुओं से मदमस्त हाथी को बान्धने का प्रयास करता है अथवा शिरीषपुष्प की नोक से वज्रमणि को बींधने का प्रयास कर रहा है या फिर शहद की एक बून्द से खारे समुद्र में

मिठास घोलने का यत्न कर रहा है। भावार्थ यह कि दुष्टों को सुभाषितों से सन्मार्ग पर लाना मदमस्त हाथी को कमनाल के तन्तुओं से बांधने, कोमल शिरीष के फूलों से वज्रमणि को बंधने के समान असम्भव कार्य है।

✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️

स्वायत्तमेकान्तगुणं विधात्रा, विनिर्मितं छादनमज्ञतायाः ।

विशेषतः सर्वविदां समाजे, विभूषणं मौनमपण्डितानाम्॥8॥

🇮🇳अन्वयः-विधात्रा मौनम् अज्ञतायाः छादनं विनिर्मितम्। (इदं मौनम्) एकान्तगुणम्, स्वायत्तम्, विशेषतः सर्वविदां

समाजे अपण्डितानां विभूषणं भवति ।

🇮🇳शब्दार्थ एवं व्याकरण-विधात्रा = ब्रह्मा के द्वारा। मौनम् = चुप रहना (चुप्पी)। अज्ञतायाः = अज्ञानता का।छादनम् = छुपाने वाला। विनिर्मितम् = बनाया है। (इदं मौनम् = यह मौन)। एकान्तगुणम् = परमगुण । स्वायत्तम् =(स्व + आयत्तम् दीर्घ सन्धि) अपने अधीन। विशेषतः = विशेष रूप से। सर्वविदाम् = विद्वानों के। समाजे = सभा में।अपण्डितानाम् = मूखों का। विभूषणम् = आभूषण। भवति = होता है।

🇮🇳हिन्दी-अनुवाद-मौन की प्रशंसा करते हुए भर्तृहरि जी कहते हैं कि ब्रह्मा जी ने मौन को मूर्खता के छिपाने का साधन बनाया है। यह विशिष्ट गुण स्वाधीन भी है तथा विशेष रूप से विद्वानों की सभा में मूखों का विशेष आभूषण माना गया है।

☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️


Comments

  1. Jagriti Sharma
    Serial no. 2
    Major-Hindi

    ReplyDelete
  2. Shivani Devi
    Sr no 46
    Major Hindi
    Minor history

    ReplyDelete
  3. Name -Riya
    Major -History
    Sr. No-76

    ReplyDelete
  4. Name -Riya
    Major -History
    Sr. No-76

    ReplyDelete
  5. Name -Riya
    Major -History
    Sr. No-76

    ReplyDelete
  6. Mehak
    Sr.no.34
    Major.political science

    ReplyDelete
  7. Name _ Tanu Guleria
    Serial no._32
    Major_Political science
    Minor_Hindi

    ReplyDelete
  8. Sr no. 47 major history name bharti

    ReplyDelete
  9. Name Rahul kumar
    Major history
    Sr no. 92

    ReplyDelete
  10. Akriti choudhary
    Major history
    Sr.no 11

    ReplyDelete
  11. Riya thakur
    Sr. No. 22
    Major political science

    ReplyDelete
  12. Pallvi choudhary
    Major sub- pol. Sc
    Minor sub- history
    Sr. No-72

    ReplyDelete
  13. Anjli
    Major- Political science
    Minor- history
    Sr.no-73

    ReplyDelete
  14. Poonam devi
    Sr no 23
    Major political science

    ReplyDelete
  15. Name Priyanka devi,Major History, Ser No 30.

    ReplyDelete
  16. Sr. No.49
    Major- political science
    Minor- history

    ReplyDelete
  17. Name Arti Sharma
    Sr no 32
    Major Hindi
    Minor political science

    ReplyDelete
  18. Sakshi
    Sr no 14
    Major Hindi
    Minor history

    ReplyDelete
  19. Sejal kasav
    Major sub.- pol science
    Minor sub.- hindi
    Sr.no.-01

    ReplyDelete
  20. Divya Kumari
    Sr.no 60.
    Major pol science.

    ReplyDelete
  21. Jyotika Kumari sr no.5 major hindi

    ReplyDelete

  22. Name Akshita Kumari Major Political Science Sr. No. 70

    ReplyDelete
  23. ektaekta982@gmail.com
    Varsha Devi Pol 24

    ReplyDelete
  24. Palvinder kaur Sr no 9 major history

    ReplyDelete
  25. Tanvi Kumari
    Sr. No. 69
    Major. Pol. Science

    ReplyDelete
  26. Kajal pathania major history sr no 15

    ReplyDelete
  27. Name jyotika Kumari Major hindi Sr no 5

    ReplyDelete
  28. Sonali dhiman political science Sr. no. 19

    ReplyDelete
  29. Name rahul kumar
    Major history
    Sr no. 92

    ReplyDelete
  30. Name Tanu Guleria
    Major political science
    Sr. No.32

    ReplyDelete

Post a Comment

Popular posts from this blog

ईशावास्योपनिषद 18 मंत्र

महाकवि दण्डी का व्यक्तित्व एवं कृतित्व जीवन-चरित-

भर्तृहरि की रचनाएँ