नीतिशतक 7️⃣8️⃣
🕎🕎नीतिशतक 7️⃣8️⃣🕎🕎
🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️🕉️
व्यालं बालमृणालतन्तुभिरसी रोढुं समुज्जृम्भते,
छत्तुं वज्रमणिं शिरीषकुसुमप्रान्तेन सन्नह्यते।
माधुर्यं मधुबिन्दुना रचयितुं क्षाराम्बुधेरीहते,
नेतुं वाञ्छति यः खलान्यथिसतां सूक्तैः सुधास्यन्दिभिः॥7॥
🇮🇳अन्वयः-य: खलान् सुधास्यन्दिभिः सूक्तैः सतां पथि नेतुं वाञ्छति, असौ बालमृणालतन्तुभिः व्यालं रोद्धं समुज्जम्भते,शिरीषकुसुमप्रान्तेन वज्रमणि छेत्तुं सन्नह्यते; मधुबिन्दुना क्षाराम्बुधैः माधुर्य रचयितुम् ईहते।
शब्दार्थ एवं व्याकरण-य: = जो व्यक्ति । खलान् = दुष्टों को , सुधास्यन्दिभिः = अमृत वरसाने वाले। सूक्तैः = (सु + उक्तैः दीर्घ सन्धि) सुभाषितों के द्वारा। सताम् = सज्जनों के। पथि = मार्ग पर। नेतुम् = (नी + तुमुन्) ले जाने के लिए। वाञ्छति = इच्छा करता है (चाहता है)। असौ = वह (अदस् प्रथमा एकवचन)। बालमृणालतन्तुभिः = (बाला: ये मृणालाः तेषां तन्तुभिः) कोमल कमलनालों की डोरी से। व्यालम् = मदमस्त हाथी को। रोद्धम् = (रुध् + तुमुन्) रोकने के लिए। समुज्जृम्भते = (सम् + उत् + जृम्भ् + लट् लकार प्रथम पु० एकवचन) यत्न करता है। शिरीषकुसुम प्रान्तेन = (शिरीषस्य कुसुमः = शिरीषकुसुम: षष्ठी तत्पु० स० तस्य प्रान्तेन) शिरीष के फूल की नोक से। वजमणिम् = सर्वाधिक कठोर मणि को। छेत्तुम् = (Vछिद् + तुमुन्) बींधने के लिए। सन्नह्यते = उद्यत होता है। मधुबिन्दुना: = शहद की एक बूंद से। क्षाराम्बुधः = खारे समुद्र में। माधुर्यम् = मिठास। रचयितुम् = पैदा करने की। ईहते. = इच्छा करता है।
🇮🇳हिन्दी-अनुवाद- भर्तृहरि जी कहते हैं कि जो व्यक्ति दुष्टों को अपने अमृत टपकाने वाले सद्वचनों से सज्जनों के मार्ग पर चलाना चाहता है; मानो वह कोमल कमलनाल के तन्तुओं से मदमस्त हाथी को बान्धने का प्रयास करता है अथवा शिरीषपुष्प की नोक से वज्रमणि को बींधने का प्रयास कर रहा है या फिर शहद की एक बून्द से खारे समुद्र में
मिठास घोलने का यत्न कर रहा है। भावार्थ यह कि दुष्टों को सुभाषितों से सन्मार्ग पर लाना मदमस्त हाथी को कमनाल के तन्तुओं से बांधने, कोमल शिरीष के फूलों से वज्रमणि को बंधने के समान असम्भव कार्य है।
✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️✡️
स्वायत्तमेकान्तगुणं विधात्रा, विनिर्मितं छादनमज्ञतायाः ।
विशेषतः सर्वविदां समाजे, विभूषणं मौनमपण्डितानाम्॥8॥
🇮🇳अन्वयः-विधात्रा मौनम् अज्ञतायाः छादनं विनिर्मितम्। (इदं मौनम्) एकान्तगुणम्, स्वायत्तम्, विशेषतः सर्वविदां
समाजे अपण्डितानां विभूषणं भवति ।
🇮🇳शब्दार्थ एवं व्याकरण-विधात्रा = ब्रह्मा के द्वारा। मौनम् = चुप रहना (चुप्पी)। अज्ञतायाः = अज्ञानता का।छादनम् = छुपाने वाला। विनिर्मितम् = बनाया है। (इदं मौनम् = यह मौन)। एकान्तगुणम् = परमगुण । स्वायत्तम् =(स्व + आयत्तम् दीर्घ सन्धि) अपने अधीन। विशेषतः = विशेष रूप से। सर्वविदाम् = विद्वानों के। समाजे = सभा में।अपण्डितानाम् = मूखों का। विभूषणम् = आभूषण। भवति = होता है।
🇮🇳हिन्दी-अनुवाद-मौन की प्रशंसा करते हुए भर्तृहरि जी कहते हैं कि ब्रह्मा जी ने मौन को मूर्खता के छिपाने का साधन बनाया है। यह विशिष्ट गुण स्वाधीन भी है तथा विशेष रूप से विद्वानों की सभा में मूखों का विशेष आभूषण माना गया है।
☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️☸️
Jagriti Sharma
ReplyDeleteSerial no. 2
Major-Hindi
Shivani Devi
ReplyDeleteSr no 46
Major Hindi
Minor history
Major Hindi
ReplyDeleteSr no 16
Name:Priti
ReplyDeleteSr.no.24
Vivek Kumar Pol science sr no 38
ReplyDeleteName -Riya
ReplyDeleteMajor -History
Sr. No-76
Name -Riya
ReplyDeleteMajor -History
Sr. No-76
Name -Riya
ReplyDeleteMajor -History
Sr. No-76
Mehak
ReplyDeleteSr.no.34
Major.political science
Major hindi name leela Devi srno 41
ReplyDeleteName _ Tanu Guleria
ReplyDeleteSerial no._32
Major_Political science
Minor_Hindi
Sr no. 47 major history name bharti
ReplyDeleteMonikasharma
ReplyDeleteSr no.26
Major hindi
Name:Palak
ReplyDeleteSr. No. 22
Major:Hindi
Name Rahul kumar
ReplyDeleteMajor history
Sr no. 92
Akriti choudhary
ReplyDeleteMajor history
Sr.no 11
Anchal
ReplyDeleteSr. No 22
Major history
Riya thakur
ReplyDeleteSr. No. 22
Major political science
Pallvi choudhary
ReplyDeleteMajor sub- pol. Sc
Minor sub- history
Sr. No-72
Anjli
ReplyDeleteMajor- Political science
Minor- history
Sr.no-73
Manu
ReplyDeleteMajor history
Sr no 75
Anjlee
ReplyDeleteSr no 36
Major history
Sr no. 86
ReplyDeleteMajor history
Poonam devi
ReplyDeleteSr no 23
Major political science
Name Richa Sr.no 35
ReplyDeleteMajor hindi
Name Priyanka devi,Major History, Ser No 30.
ReplyDeleteSr. No.49
ReplyDeleteMajor- political science
Minor- history
Sejal Mehta
ReplyDeleteSr no 33
Major Hindi
Mamta Devi sr no 147
ReplyDeleteName Arti Sharma
ReplyDeleteSr no 32
Major Hindi
Minor political science
Pallavi pathania majer history sr.45
ReplyDeletePooja choudhary
ReplyDeleteSr
Pooja choudhary
ReplyDeleteSr no .,18
Major Hindi
MOnika
ReplyDeleteSr.no23
Major history
Roshan sr no 31 major hindi
ReplyDeleteSakshi
ReplyDeleteSr no 14
Major Hindi
Minor history
Mamta Bhardwaj
ReplyDeleteSr no 01
Major history
Aarti
ReplyDeleteMajor history,
Sr.no.5
Sejal kasav
ReplyDeleteMajor sub.- pol science
Minor sub.- hindi
Sr.no.-01
Name Priya major history sr no 6
ReplyDeleteDivya Kumari
ReplyDeleteSr.no 60.
Major pol science.
akanksha sharma
ReplyDeletesr no 13
major hindi
Monika Dadwal
ReplyDeleteMajor History
Sr No.72
Monika Dadwal
ReplyDeleteMajor History
Sr No.72
Jyotika Kumari sr no.5 major hindi
ReplyDeletePritika
ReplyDeleteMajor history
Sr.no 39
ReplyDeleteName Akshita Kumari Major Political Science Sr. No. 70
ektaekta982@gmail.com
ReplyDeleteVarsha Devi Pol 24
Palvinder kaur Sr no 9 major history
ReplyDeleteTanvi Kumari
ReplyDeleteSr. No. 69
Major. Pol. Science
Kajal pathania major history sr no 15
ReplyDeleteKajal pathania major history sr no 14
DeleteName jyotika Kumari Major hindi Sr no 5
ReplyDeleteSonali dhiman political science Sr. no. 19
ReplyDeleteShikha
ReplyDeleteSr.no.7
Major history
Name rahul kumar
ReplyDeleteMajor history
Sr no. 92
Taniya Devi sr no.37
ReplyDeleteName Tanu Guleria
ReplyDeleteMajor political science
Sr. No.32