рднाрд╕,,,,,рд╕рдордп- рдИ. рдкू. рдЪौрдеी рд╡ рдкांрдЪрд╡ी рд╢рддी рдХे рдмीрдЪ।
рдЗрди्рд╣ोंрдиे 13 рдиाрдЯрдХों рдХी рд░рдЪрдиा рдХी рд╣ै рдЬो рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ो
рдЪुрдХे рд╣ैं। рдЗрдирдХे рд╕рднी рдиाрдЯрдХों рдХा рд╣िрди्рджी рдЕрдиुрд╡ाрдж рд╡ рд╕ंрд╕्рдХृрддं-рдЯीрдХा
рдХे рд╕ाрде рдк्рд░рдХाрд╢рди, "рднाрд╕рдиाрдЯрдХрдЪрдХ्рд░рдо्” рдХे рдиाрдо рд╕े "рдЪौрдЦंрдмा
рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ीрд░ीрдЬ рд╕े рд╣ो рдЪुрдХा рд╣ै। рднाрд╕ рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рд╡िрд╡िрдз
рдк्рд░рдеों рдоें рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рд╡ाрдХ्рдп рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╕ंрд╕्рдХृрдд
рдХे рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдиे рднी рднाрд╕ рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рд╕्рд╡ीрдХाрд░
рдХिрдпा рд╣ै। рдорд╣ाрдХрд╡ि рдХाрд▓िрджाрд╕ рдиे рдЕрдкрдиे рдоाрд▓рд╡िрдХाрдЧ्рдиिрдоिрдд्рд░
рдиाрдордХ рдиाрдЯрдХ рдХी рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा рдоें рднाрд╕ рдХी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХी рд╣ै। рдЗрдирдХे
рдиाрдЯрдХ рджीрд░्рдШ рдХाрд▓ рддрдХ рдЕрдЬ्рдЮाрдд рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдкрдб़े рд╣ुрдП рдеे। 20
рд╡ीं рд╢рддी рдХे рдк्рд░рдердо рдЪрд░рдг рдХे рдкूрд░्рд╡ рддрдХ, рднाрд╕ рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें
рдХрддिрдкрдп рдЙрдХ्рддिрдпां рд╣ी рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдеीं। рдЗрдирдХे рдиाрдЯрдХों рдХा рдЙрдж्рдзाрд░
рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдд्рд░िрд╡ेंрдж्рд░рдо рдХे рдо.рдо.рдЯी. рдЧрдгрдкрддि рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдиे 1909 рдИ.
рдоें рдХिрдпा। рдЙрди्рд╣ें рдкрдж्рдордиाрднрдкुрд░рдо् рдХे рдиिрдХрдЯ рдорд▓्рд▓िрдХाрд░рдордардо् рдоें
рддाрдбрдкрдд्рд░ рдкрд░ рд▓िрдЦिрдд рдЗрди рдиाрдЯрдХों рдХी рд╣рд╕्рддрд▓िрдЦिрдд рдк्рд░рддिрдпां рдк्рд░ाрдк्рдд
рд╣ुрдИ। рд╕рднी рд╣рд╕्рддрд▓ेрдЦ рдорд▓рдпाрд▓рдо् рд▓िрдкि рдоें рдеे। рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдЬी рдиे
рд╕рднी (13) рдиाрдЯрдХों рдХा рд╕ंрдкाрджрди рдХрд░, 1912 рдИ. рдоें рдЙрди्рд╣ें
рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХिрдпा। рдпे рд╕рднी рдиाрдЯрдХ, 'рдЕрдиंрддрд╢рдпрди рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдЧ्рд░ंрдеाрд╡рд▓ी
рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдП рд╣ै। рдЗрди рдиाрдЯрдХों рдХो рджेрдЦ рд╡िрдж्рд╡ाрди् рд╡ рд░рд╕िрдХ
рдЬрди рд╡िрд╕्рдоिрдд рд╣ो рдЙрдаे।
рднाрд╕ рдХे рдиाрдЯрдХों рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рддीрди рджрд▓ рд╣ैं।
рдк्рд░рдердо рджрд▓ рдХे рдорддाрдиुрд╕ाрд░ рд╕рднी (13) рдиाрдЯрдХ рднाрд╕рдХृрдд рд╣ी рд╣ैं।
рджूрд╕рд░ा рджрд▓ рдЗрди рдиाрдЯрдХों рдХो рднाрд╕рдХृрдд рдирд╣ीं рдоाрдирддा। рдЙрдирдХे
рдорддाрдиुрд╕ाрд░ рдЗрдирдХा рд░рдЪрдпिрддा рдпा рддो 'рдордд्рддрд╡िрд▓ाрд╕рдк्рд░рд╣рд╕рди' рдХा рдк्рд░рдгेрддा
рдпुрд╡рд░ाрдЬ рдорд╣ेрди्рдж्рд░рд╡िрдХ्рд░рдо рд╣ै рдпा 'рдЖрд╢рд░्рдп-рдЪूрдбाрдордгि' рдиाрдЯрдХ рдХा рдк्рд░рдгेрддा
рд╢ीрд▓рднрдж्рд░ рд╣ै। рдмрдиेंрдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЗрди рдиाрдЯрдХों рдХी рд░рдЪрдиा рдкांрдб्рдп
рд░ाрдЬा рд░ाрдЬрд╕िंрд╣ рдк्рд░рдердо рдХे рд╢ाрд╕рди-рдХाрд▓ (675 рдИ.) рдоें рд╣ुрдИ рдеी
рдЕрди्рдп рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рдорддाрдиुрд╕ाрд░ рдЗрди рдиाрдЯрдХों рдХा рд░рдЪрдиा-рдХाрд▓
рд╕ाрддрд╡ीं-рдЖрдард╡ीं рд╢рддी рд╣ै рдФрд░ рдЗрдирдХा рдк्рд░рдгेрддा рдХोрдИ рджाрдХ्рд╖िрдгाрдд्рдп
рдХрд╡ि рдеा। рддीрд╕рд░ा рджрд▓ рдРрд╕े рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХा рд╣ै рдЬो рдЗрди рдиाрдЯрдХों рдХा
рдХрд░्рддा рддो рднाрд╕ рдХो рд╣ी рдоाрдирддा рд╣ै рдХिंрддु рдЗрдирдХे рд╡рд░्рддрдоाрди рд░ूрдк рдХो
рдЙрдирдХा рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рд╡ рд░ंрдЧрдоंрдЪोрдкрдпोрдЧी рд░ूрдк рдоाрдирддा рд╣ै। рдкрд░ рд╕ंрдк्рд░рддि
рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╡िрдж्рд╡ाрди् рдк्рд░рдердо рдордд рдХे рд╣ी рдкोрд╖рдХ рд╣ैं। рдбा. рдкुрд╕ाрд▓рдХрд░
рдиे рдЕрдкрдиे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдЧ्рд░ंрде- ‘рднाрд╕-рдП рд╕्рдЯрдбी' рдФрд░ рдП.рдПрд╕.рдкी. рдЕрдп्рдпрд░
рдиे рдЕрдкрдиे 'рднाрд╕' рдиाрдордХ (рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी) рдк्рд░рде рдоें, рдк्рд░рдердо рдордд рдХी
рд╣ी рдкुрд╖्рдЯि, рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдоाрдгों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░, рдХी рд╣ै।
рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдиे рднाрд╕ рдХा рд╕рдордп рдИ.рдкू. рдЫрдаी рд╢рддी рд╕े 11 рд╡ीं рд╢рддी рддрдХ
рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рд╣ै। рдЕंрддः рд╡ рдмрд╣िःрд╕ाрдХ्рд╖्рдпों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░, рдЗрдирдХा
рд╕рдордп рдИ.рдкू. 4 рдеीं рд╡ 5 рд╡ीं рд╢рддी рдХे рдмीрдЪ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा,
рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрд╢्рд╡рдШोрд╖ рд╡ рдХाрд▓िрджाрд╕ рджोрдиों рд╣ी рднाрд╕ рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд
рд╣ैं। рдЕрддः рднाрд╕ рдХा рдЗрди рджोрдиों рд╕े рдкूрд░्рд╡рд╡рд░्рддी рд╣ोрдиा рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ै।
рдХाрд▓िрджाрд╕ рдХा рд╕рдордп рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рдИ.рдкू. рдк्рд░рдердо рд╢рддी рдоाрдиा рдЧрдпा
рд╣ै। рднाрд╕ рдХे рдиाрдЯрдХों рдоें рдЕрдкाрдгिрдиीрдп рдк्рд░рдпोрдЧों рдХी рдмрд╣ुрд▓рддा рджेрдЦ
рдХрд░ рдЙрдирдХी рдк्рд░ाрдЪीрдирддा рдиिःрд╕ंрджेрд╣ рд╕िрдж्рдз рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдЕрдиेрдХ
рдкाрд╢ाрдд्рдп рд╡ рднाрд░рддीрдп рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рдорддों рдХा рдКрд╣ाрдкोрд╣ рдХрд░рдиे рдХे
рдкрд╢्рдЪाрдд् рдмाрд╣्рдп рд╕ाрдХ्рд╖्рдпों рд╕े рднाрд╕ рдХा рд╕рдордп рдИ.рдкू. рдЪрддुрд░्рде рд╢рддрдХ
рддрдеा рдкंрдЪрдо рд╢рддрдХ рдХे рдмीрдЪ рдоाрдирдиा рдпुрдХ्рддिрд╕ंрдЧрдд рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
рдХрдеाрд╡рд╕्рддु рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рднाрд╕рдХृрдд 13 рдиाрдЯрдХों рдХो 4 рднाрдЧों рдоें
рд╡िрднрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै-
(1) рд░ाрдоाрдпрдг-рдиाрдЯрдХ рд╡ рдЕрднिрд╖ेрдХ,
(2) рдорд╣ाрднाрд░рдд рдиाрдЯрдХ - рдмाрд▓рдЪрд░िрдд, рдкंрдЪрд░ाрдд्рд░,рдордз्рдпрдо-рд╡्рдпाрдпोрдЧ, рджूрдд-рд╡ाрдХ्рдп, рдЙрд░ु-рднंрдЧ, рдХрд░्рдгрдзाрд░ рд╡ рджूрдд-рдШрдЯोрдд्рдХрдЪ,
(3) рдЙрджрдпрди рдиाрдЯрдХ - рд╕्рд╡рдк्рди рд╡ाрд╕рд╡рджрдд्рдд рд╡ рдк्рд░рддिрдЬ्рдЮा- рдпोрдЧрдзрд░ाрдпрдг,
(4) рдХрд▓्рдкिрдд рдиाрдЯрдХ рдЕрд╡िрдоाрд░рдХ рдмрджрд░िрдж्рд░-рдЪाрд░ुрджрдд्рдд ।
рдиाрдЯрдХीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рднाрд╕ рдХे рдиाрдЯрдХों рдХा рд╡рд╕्рддुрдХ्рд╖ेрдд्рд░
рд╡िрд╡िрдз рд╣ै। рд╡िрд╕्рддृрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рдХрдеाрдирдХ рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиे рдХा рдХाрд░рдг
рдЗрдирдХे рдкाрдд्рд░ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдЕрдзिрдХ рд╣ै рдФрд░ рдЙрдирдХी рдХोрдЯिрдпां рднी
рдЕрдиेрдХ рд╣ैं। рднाрд╕ рдХे рд╕рднी рдкाрдд्рд░ рдк्рд░ाрдгрд╡ंрдд рддрдеा рдЗрд╕ी рд▓ोрдХ рдХे
рдк्рд░ाрдгी рд╣ैं। рдЙрдирдоें рдХृрдд्рд░िрдорддा рдиाрдордоाрдд्рд░ рдХो рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрддрдиा рдЕрд╡рд╢्рдп
рд╣ै рдХि "рдордз्рдпрдо-рд╡्рдпाрдпोрдЧ" рд╡ рдЕрд╡िрдоाрд░рдХ' рдиाрдордХ рдиाрдЯрдХों рдоें
рдм्рд░ाрд╣्рдордгीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдПрд╡ं рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдХा рдк्рд░рднाрд╡, рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдЬाрдирдмूрдЭрдХрд░
рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдкाрдд्рд░ों рдХे рд╕ंрд╡ाрдж рдиाрдЯрдХीрдп рд╡िрдзाрди рдХे рд╕рд░्рд╡рдеा
рдЕрдиुрд░ूрдк рд╣ैं। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдирд╡ों рд░рд╕ों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ рдЕрдкрдиी рдХुрд╢рд▓рддा
рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХी рд╣ै। рдЗрдирдХे рд╕рднी рдиाрдЯрдХ рдЕрднिрдирдп-рдХрд▓ा рдХो рджृрд╖्рдЯि
рд╕े рд╕рдлрд▓ рд╕िрдж्рдз рд╣ोрддे рд╣ैं। рдХрдеाрдирдХ, рдкाрдд्рд░, рднाрд╖ा-рд╢ैрд▓ी, рджेрд╢-рдХाрд▓
рд╡ рд╕ंрд╡ाрдж рдХिрд╕ी рдХे рднी рдХाрд░рдг рдЙрдирдХी рдЕрднिрдиेрдпрддा рдоें рдмाрдзा рдирд╣ीं
рдкрдб़рддी। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдРрд╕े рдХрдИ рджृрд╢्рдпों рдХा рднी рд╡िрдзाрди рдХिрдпा рд╣ै рдЬो
рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╡рд░्рдЬिрдд рд╣ैं рдпрдеा рд╡рдз, рдЕрднिрд╖ेрдХ рдЖрджि рдкрд░ рдпे
рджृрд╢्рдп рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд░рдЦे рдЧрдП рд╣ैं рдХि рдЗрдирдХे рдХाрд░рдг рдиाрдЯрдХीрдпрддा рдоें
рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдмाрдзा рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी।
рднाрд╕ рдХी рд╢ैрд▓ी рд╕рд░рд▓ рд╡ рдЕрдХृрдд्рд░िрдо рд╣ै। рдЗрдирдХी рдХрд╡िрдд्рд╡-рд╢рдХ्рддि
рднी рдЙрдЪ्рдЪ рдХोрдЯि рдХी рд╣ै। рдЕрдкрдиे рд╡рд░्рдг्рдп-рд╡िрд╖рдпों рдХो рднाрд╕ рдиे рдЕрдд्рдпंрдд
рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддा рд╕े рд░рдЦा рд╣ै। рдЗрдирдХा рдк्рд░рдХृрддि-рд╡рд░्рдгрди рднी рдЕрдд्рдпंрдд рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ
рд╡ рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рд╣ै।
рднाрд╕ рдХे рдХुрдЫ рдиाрдЯ्рдпрдЧुрдг рдЗрддрдиे рд╢्рд░ेрд╖्рда рдеे рдХि рдЙрдирдХा рдкрд░рд╡рд░्рддी
рдиाрдЯрдХрдХाрд░ों рдкрд░ рдк्рд░рднाрд╡ рдкрдбрдиा рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдп рд╣ी рдеा। рд╢ूрдж्рд░рдХ рдХा
рдоृрдЪ्рдЫрдХрдЯिрдХ рдиाрдЯрдХ рднाрд╕ рдХे рдЪाрд░ुрджрдд्рдд рдкрд░ рд╕े рд╣ी рд▓िрдЦा рдЧрдпा
рдоाрдирддे рд╣ैं। рдХाрд▓िрджाрд╕, рднрд╡рднूрддि рдФрд░ рд╣рд░्рд╖рд╡рд░्рдзрди рдЬैрд╕े рд╢्рд░ेрд╖्рда
рдиाрдЯрдХрдХाрд░ों рдкрд░ рднी рднाрд╕ рдХी рдЫाрдк рдкрд░िрд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ोрддी рд╣ै।
"рднाрд╕рдиाрдЯрдХрдЪрдХ्рд░े рд╣ि рдЪोрдХः рдХ्рд╖िрдк्рддे рдкрд░ीрдХ्рд╖िрддुрдо् ।
рд╕्рд╡рдк्рдирд╡ाрд╕рд╡рджрдд्рддрд╕्рдп рджाрд╣рдХोрд╜рднूрди рдкाрд╡рдХः ।।"
рдЙрдХ्рдд рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╕ुрднाрд╖िрдд рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд╕ рдХे рд╕ाрд░े рдиाрдЯрдХों
рдХी рдЕрдЧ्рдиिрдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХी рдЧрдИ рдеी। рдЙрд╕ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рд╕्рд╡рдк्рд░рд╡ाрд╕рд╡рджрдд्рдд
рдиाрдЯрдХ рдХो рдЕрдЧ्рдиि рднी рдирд╣ीं рдЬрд▓ा рд╕рдХी। рдЙрдирдХे рдЕрдиेрдХ рдиाрдЯрдХों
рдоें рдЕрдЧ्рдиिрджाрд╣ рдХे рдк्рд░рд╕ंрдЧ рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ैं। рдЕрддः рдЙрди्рд╣ें 'рдЕрдЧ्рдиिрдоिрдд्рд░ рдХी
рдЙрдкाрдзि рдк्рд░ाрдк्рдд рдеी।
рдпрдж्рдпрдкि рдЗрдирдХा рд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдЬीрд╡рди-рдЪрд░िрдд्рд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдирд╣ीं рд╣ै,
рддрдеाрдкि рдЗрдирдХे рдиाрдЯрдХों рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рд╕े рдЗрдирдХे рдЪрд░िрдд्рд░ рдкрд░ рдХुрдЫ
рдк्рд░рдХाрд╢ рдкрдбрддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдЕрдиुрдоाрди рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рд╡े рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдеे।
'рднाрд╕' рд╡्рдпрдХ्рддि-рдиाрдо рд╣ै рдпा рдХुрд▓-рдиाрдо, рдЗрд╕рдХा рднी рдкрддा рдирд╣ीं
рдЪрд▓рддा। рдиाрдЯрдХों рдоें рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдХे рд╕्рдерд▓ों рддрдеा рд░ीрддि-рд░िрд╡ाрдЬों
рдХा рдЕрдзिрдХ рд╡рд░्рдгрди рд╣ै рдЬो рдЗрдирдХे рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдХे рдиिрд╡ाрд╕ी рд╣ोрдиे
рдХा рдк्рд░рдоाрдг рд╣ै। рд░ाрдЬрдк्рд░ाрд╕ाрдж, рдЕंрддःрдкुрд░, рдоंрдд्рд░िрдоंрдбрд▓, рд╕ेрдиा, рдж्рд╡ंрдж्рд░ुрдж्рдз
рдЖрджि рдЗрдирдХे рдиाрдЯрдХों рдХे рд╡рд░्рдгिрдд рд╡िрд╖рдпों рд╕े рдЕрдиुрдоाрди рдиिрдХрд▓рддा
рд╣ै рдХि рдЗрдирдХा рд░ाрдЬрдШрд░ाрдиों рд╕े рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕ंрдкрд░्рдХ рд░рд╣ा рд╣ो । рдЙрдирдХे
рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдиाрдЯрдХ рдХे рднрд░рддрд╡ाрдХ्рдп рдоें 'рд░ाрдЬрд╕िंрд╣ः рдк्рд░рд╢ाрд╕्рддु рдиः' (рд╣рдоाрд░ा
рд░ाрдЬрд╕िंрд╣ рдк्рд░рд╢ाрд╕рдХ рд░рд╣े) рдпрд╣ рдЪрд░рдг рдЖрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा
рд╣ै рдХि рдЗрди्рд╣ें рдХिрд╕ी рд░ाрдЬрд╕िंрд╣ рдиाрдордХ рд░ाрдЬा рдХा рдЖрд╢्рд░рдп рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ
рдеा।
Comments
Post a Comment